Τρίτη 18 Δεκεμβρίου 2012


ΦΑΚΕΛΟΣ « ΓΑΛΙΛΑΙΟΣ »

 
( Απόσπασμα από την απολογητική μελέτη του Βασιλείου Ταμιωλάκη

           
 
            Σχετικά με την υπόθεση του Γαλιλαίου έχει στηθεί ένα ωραίο παραμύθι. Ο Γαλιλαίος, αγνοώντας το κατεστημένο της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας, διετύπωσε τις απόψεις του. Αναγκάστηκε να ανακαλέσει αλλά, αμέσως μετά, επανήλθε στην κήρυξη των απόψεών του με τη γνωστή φράση « Και όμως – η γη – κινείται ». Η πραγματικότητα είναι λίγο διαφορετική.

            Κατ’ αρχήν, πρέπει να σημειώσουμε πως ο Γαλιλαίος θρήσκευε βαθύτατα. Παρέδωσε ο ίδιος τις δύο κόρες του, Virginia και Livia, ηλικίας δώδεκα και δεκατριών χρόνων αντίστοιχα ( τέκνα που απέκτησε από την Marina Gamba ), στη Μονή του Αγίου Ματθαίου, για να μονάσουν. Επειδή η ηλικία τους ήταν πολύ μικρή, μεσολάβησε ο ίδιος με τις γνωριμίες του στους εκκλησιαστικούς κύκλους, για να ενταχθούν, τελικά, στο δυναμικό της Μονής το 1613. Ο θαυμαστής, υποστηρικτής και φίλος του Καρδινάλιος Maffeo Barberini, μετέπειτα Πάπας Ουρβανός ο  Η΄, τον βοήθησε ιδιαίτερα σ’ αυτή την υπόθεση. Oι δύο κόρες του Γαλιλαίου έδωσαν τους μοναχικούς τους όρκους το 1616, παίρνοντας τα μοναχικά ονόματα Arcangela και Maria Celeste. Ο Γαλιλαίος στήριζε οικονομικά το φτωχό μοναστήρι και έχτισε και μια κατοικία κοντά σε αυτό, όπου και πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του. Η μεγαλύτερη κόρη του, η Maria Celeste Galilei ήταν ιδιαίτερα καλλιεργημένη και αγαπούσε υπερβολικά τον Γαλιλαίο. Σώζονται 124 επιστολές της, που στάλθηκαν από το 1623 ως το 1634 προς τον πατέρα της. Πρόσφατα, δημοσιεύτηκαν και στην Ελλάδα ( Βλ. Dana Sobel, Η κόρη του Γαλιλαίου, Μετάφραση Μαίρη Περαντάκου, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2000 ). Δεν είναι άσκοπο να σημειωθεί πως ο Γαλιλαίος στις 5 Απριλίου του 1631 χειροτονήθηκε κληρικός ( Βλ. Maurice A. Finocchiaro, « Myth 8, That Galileo was imprisoned and tortured for advocating Copernicanism », στο έργο του Ronald L. Numbers ( ed ), Galileo goes to jail and other myths about Science and Religion, Harvard University Press, Massachusetts 2009, σελ. 77. Πρόσφατα, αυτό το έργο εκδόθηκε και σε ελληνική μετάφραση με τον τίτλο O Γαλιλαίος στη Φυλακή, Μύθοι για την επιστήμη και τη θρησκεία, Μετάφραση Γιώργος Ίκαρος Μπαμπασάκης, Επιμέλεια Ιωάννης Πλεξίδας, Εκδόσεις Λογείον, Αθήνα 2011 ). Επίσης, ο Γαλιλαίος ήταν και λίγο Θεολόγος. Σε έργα του είχε διατυπώσει θεολογικές παρατηρήσεις για τον τρόπο ερμηνείας των ιερών Γραφών σε ζητήματα που σχετίζονται και με την επιστήμη. Και είχε επισημάνει – παραφράζοντας τον Μέγα Βασίλειο; – ότι η Αγία Γραφή δεν μας διδάσκει πώς είναι ο ουρανός ( το ουράνιο στερέωμα ) αλλά πώς εμείς θα πάμε στους Ουρανούς ( τη Βασιλεία των Ουρανών, τη Βασιλεία του Θεού ).

            Η ιστορία της καταδίκης του Γαλιλαίου από την Ιερά Εξέταση έχει, εν συντομία, ως εξής: Μετά την εκλογή του φίλου του Μaffeo Barberini ως Πάπα ( μετονομάστηκε σε Ουρβανό Η΄ ), ο Γαλιλαίος είχε έξι φορές συζητήσει μαζί του για επιστημονικά θέματα. Ο Πάπας τον προέτρεψε να εκδόσει το βιβλίο του με κάποιους όρους, ένας εκ των οποίων ήταν να παρουσιάζονται σ’ αυτό, ισότιμα, όλες οι επιστημονικές απόψεις. Ο Γαλιλαίος, εν μέρει, συμμορφώθηκε. Ωστόσο, έβαλε τις θέσεις του Πάπα να υποστηρίζονται από τον πιο ανόητο συνομιλητή, αυτόν που υποστήριζε πάντα τις πιο ανόητες απόψεις. Όπως ήταν φυσικό, ο Πάπας αισθάνθηκε προσβεβλημένος και αντέδρασε. Ακολούθησε η διαδικασία της δίκης, όπου ο Γαλιλαίος προσπάθησε να πείσει τους δικαστές του ότι στο βιβλίο του είχε εκφράσει άλλες απόψεις από αυτές που, όντως, είχε διατυπώσει ( Βλ. Rachel Hilliam, Galileo Galilei, Father of Modern Science, New York 2005, σελ. 92-96 ). Τελικά, ο Γαλιλαίος υπέγραψε γραπτή απολογία και καταδικάστηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό.

            Τα πραγματικά αίτια της καταδίκης του Γαλιλαίου ήταν ποικίλα. Κατ’ αρχήν ο Γαλιλαίος ενεπλάκη χωρίς λόγο σε εκκλησιαστικές διαμάχες μεταξύ Φλωρεντίας και Ρώμης και μεταξύ Δομηνικανών, Ιησουιτών και Καρμελιτών. Αυτό είχε τις συνέπειές του ( Bλ. στο έργο των Peter M. J. Hess και Paul L. Allen, Catholicism and Science, Greenwood Press, London 2008, σελ. 48. Γενικά για την υπόθεση του Γαλιλαίου βλ. σελ. 42-52 ). Επίσης, ο Γαλιλαίος φέρθηκε με αδικαιολόγητη αλαζονεία απέναντι σε άλλους επιστήμονες που του είχαν εκφράσει την εκτίμησή τους και του είχαν προσφέρει τη φιλία τους. Είναι χαρακτηριστικό πως ο Γαλιλαίος αγνόησε τις επιστημονικές ανακαλύψεις του Κέπλερ, ο οποίος του είχε εκφράσει το θαυμασμό του. Έτσι, παρόλο που ο Κέπλερ είχε εξηγήσει επιστημονικά το φαινόμενο της παλίρροιας, ο Γαλιλαίος δημοσίευσε δική του ερμηνεία, λίγα χρόνια αργότερα, η οποία, τελικά, ήταν εσφαλμένη, σε αντίθεση με τη σωστή ερμηνεία του Κέπλερ ( Βλ. Stephen Hitchings, « The shadow of Galileo », Annals Australasia, June 2002 ). Το θέμα είναι πως ο πραγματικά μεγάλος επιστήμονας Γαλιλαίος υπήρξε απρόσεκτος στις σχέσεις του με τους άλλους επιστήμονες. Άσκησε κριτική με καυστικό τρόπο και υπερήφανη ειρωνία και δημιούργησε εχθρούς. Μερικοί από αυτούς υπήρξαν, αργότερα, δικαστές του. Ο ίδιος ο Γαλιλαίος έγραφε, σχετικά με τα πραγματικά αίτια της καταδίκης του, σε επιστολή του τα εξής: « Πριν περίπου δύο μήνες, όταν ένας ακριβός μου φίλος στη Ρώμη μιλούσε για τις υποθέσεις μου με τον π. Christopher Griemberger, μαθηματικό στο εκεί κολλέγιο, αυτός ο Ιησουίτης πρόφερε ακριβώς τους εξής λόγους: “ Αν ο Γαλιλαίος είχε μάθει πώς να διατηρεί την εύνοια των πατέρων αυτού του κολλεγίου, θα στεκόταν φημισμένος ενώπιον του κόσμου, θα είχε γλιτώσει όλες τις κακοτυχίες του και θα μπορούσε να συγγράφει ό,τι ήθελε για όποιο θέμα ήθελε, ακόμη και για την κίνηση της γης ”. Απ’ αυτό θα διαπιστώσεις τιμημένε κύριε, ότι δεν είναι αυτή ή εκείνη η γνώμη που μου επέφερε και ακόμη μου επιφέρει τις συμφορές μου, αλλά το ότι έχω πέσει στη δυσμένεια των Ιησουιτών » ( Galileo Galilei, Letter to Diodati, July 24, 1634, στο http://law2.umkc.edu/faculty/projects/ftrials/galileo/lettergalileotodiodati.html ). Τελικά, η δίκη του Γαλιλαίου ήταν αποτέλεσμα περισσότερο προσωπικών διενέξεων και λιγότερο επιστημονικών διαφωνιών.

            Εν πάση περιπτώσει, ο Γαλιλαίος αντιμετωπίστηκε με σεβασμό. Κατά τη διάρκεια της δίκης του παρέμενε σε ένα διαμέρισμα πέντε δωματίων με υπηρετικό προσωπικό. Μετά την καταδίκη του από την Ιερά Εξέταση, κρατήθηκε στο παλάτι του Μεγάλου Δουκός. Ο ίδιος ο Γαλιλαίος έγραφε σχετικά: « Η Αγιότητά του – ο Πάπας – ευαρεστήθηκε να μου παραχωρήσει το παλάτι και τους κήπους του Μεγάλου Δουκός ως τον τόπο της κράτησής μου » ( Galileo Galilei, Letter to Diodati, July 24, 1634, ο.π. ). Αφού διέμεινε για ένα χρονικό διάστημα στο παλάτι του Μεγάλου Δουκός, ο Γαλιλαίος ζήτησε να μετακινηθεί στη Siena, όπου του παραχωρήθηκε η οικία του Αρχιεπισκόπου. Εκεί παρέμεινε πέντε μήνες. Στη συνέχεια του επιτράπηκε να μεταβεί στην οικία του έξω απ’ τη Φλωρεντία δίπλα στη Μονή του Αγίου Ματθαίου και, αργότερα, στη Φλωρεντία, στην οικία του γιού του. Τελικά, επέστρεψε στην οικία του κοντά στη Μονή του Αγίου Ματθαίου. Εκεί και πέθανε. Αξίζει να σημειωθεί πως ο γνωστός αστροφυσικός Stephen Hawkins, όταν προτάθηκε για βράβευση απ’ την Ακαδημία Επιστημών του Βατικανού, αρχικά, δίσταζε να δεχτεί λόγω του Γαλιλαίου. Τελικά, ζήτησε να δει τα πρακτικά της δίκης του Γαλιλαίου, και, μελετώντας τα, διεπίστωσε και ο ίδιος πως ο Γαλιλαίος είχε αντιμετωπιστεί με σεβασμό. Σχετικά με το θέμα του Γαλιλαίου βλ. και Dinesh DSouza, Whats so great about Christianity, Regnery Publishing, Washington, DC 2007, σελ. 68-74 και Ν. Βασιλειάδη, Η Χριστιανική Πίστις εις τον αιώνα της επιστήμης, Εκδόσεις Ο Σωτήρ, Αθήναι 1989, σελ. 149-155.

            Η περίφημη φράση « Και, όμως, κινείται », που υποτίθεται πως είπε ο Γαλιλαίος μετά τη δίκη του, αναφέρεται για πρώτη φορά το 1757 από τον Giuseppe Baretti στο έργο του The Italian Library. Yπάρχει και σε έναν πίνακα, που αποδίδεται στον Murillo ή σε κάποιον άλλο ζωγράφο της σχολής της Μαδρίτης, χρονολογείται το 1643-1645 και παριστά τον Γαλιλαίο να κάθεται σε μια φυλακή δείχνοντας στον τοίχο μια επιγραφή που λέει: « Και, όμως, κινείται » ( βλ. Stillman Drake, Galileo at Work, His Scientific Biography, New York 1978, σελ. 357 και Stillman Drake ( trans. ), Discoveries and Opinions of Galileo, DoubleBay Anchor Books, Garden City, New York 1957 ). Ο πίνακας δεν αποτελεί ιστορική μαρτυρία. Φιλοτεχνήθηκε « καλλιτεχνική αδεία ». Άλλωστε, έχει αποδειχτεί πως ο Γαλιλαίος ποτέ δεν φυλακίστηκε. Δείχνει, πάντως, πως υπήρχε μια σχετική παράδοση εκατό περίπου χρόνια πριν την πρώτη καταγραφή του θρύλου. Η σχετική φράση χρησιμοποιείται και από τον θεατρικό συγγραφέα Bertolt Brecht στο έργο του Galileo. Ο Brecht χρησιμοποιεί το θρύλο με την περίφημη φράση, για να μεταφέρει τα δικά του μηνύματα. Άλλωστε, έχει καταδειχθεί πως τo θεατρικό έργο του Brecht αποδίδει περισσότερο τους προβληματισμούς του θεατρικού συγγραφέα για ζητήματα που απασχολούσαν τη δική του εποχή και λιγότερο την ιστορική πραγματικότητα της εποχής του Γαλιλαίου. Βλ. σχετικά στο κείμενο του Eric Bentley, « The Science Fiction of Bertolt Brecht », στην έκδοση του έργου του Bertolt Brecht, Galileo, edited and with an introduction by Eric Bentley, English Version by Charles Laughton, New York 1966, σελ. 7-43 ). Πάντως, θεωρείται απίθανο να πρόφερε ο Γαλιλαίος αυτή τη φράση εις επήκοον πάντων. Οι συνθήκες ήταν τέτοιες που δεν θα επέτρεπαν κάτι τέτοιο. Κατά τη γνώμη μας, το ότι ο Γαλιλαίος δεν άλλαξε τις επιστημονικές του απόψεις είναι τόσο βέβαιο, όσο και το ότι δεν τις υποστήριξε στη σχετική δίκη. Τώρα, το αν τις ψιθύρισε μετά τη δίκη του ή όχι, έχει, μάλλον, μικρή σημασία.

            Η κατηγορία πως ο Χριστιανισμός εμπόδισε την ανάπτυξη της επιστήμης τον Μεσαίωνα έχει αποδειχθεί ψευδής πέρα για πέρα ( βλ. σχετικά και στις επόμενες υποσημειώσεις ). Άλλωστε, στη Μεσαιωνική Δύση τα Πανεπιστήμια ανήκαν στις εκκλησιαστικές αρχές ή χρηματοδοτούνταν από αυτές. Από την άλλη, οι διώξεις Χριστιανών επιστημόνων και φοιτητών σε πανεπιστήμια στην αυγή του εικοστού πρώτου αιώνα προκαλούν αηδία. Βλ. σχετικά στο έργο του David Limbaugh, Pesecution, How liberals are waging political war against Christianity, Washington DC 2003, σελ. 73-91. Σχετικές περιπτώσεις αναφέρονται και στο ντοκυμαντέρ του Αμερικανού διανοητή Ben Stein, Εxpelled: No intelligence allowed. O Ben Stein θεωρείται ένας από τους πιο έξυπνους ανθρώπους στην Αμερική και υπήρξε συγγραφέας των λόγων δύο Αμερικανών Προέδρων ( Νίξον και Φορντ ). Στο εν λόγω ντοκυμαντέρ καταδεικνύει τη σχέση Δαρβινισμού και Ναζισμού, παραβάλλει τις διώξεις επιστημόνων από το « φιλελεύθερο » ακαδημαϊκό κατεστημένο με το ολοκαύτωμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, και εκφράζει έναν προβληματισμό για τις συνέπειες που μπορεί να έχει για την επιστήμη η ανελευθερία που προσπαθεί να επιβάλλει η « φιλελεύθερη » ελίτ. Τελικά, αποσπά και μια ενδιαφέρουσα δήλωση από τον γνωστό προπαγανδιστή του αθεϊσμού Richard Dawkins, που, όπως όλοι οι αθεϊστές επιστήμονες, έγινε γνωστός περισσότερο για τις επιθέσεις του κατά της θρησκείας και λιγότερο για την όποια συμβολή του στην επιστήμη ( το αντίθετο, συνήθως, συμβαίνει με τους Χριστιανούς επιστήμονες, οι οποίοι έγιναν γνωστοί για τα εκπληκτικά επιστημονικά τους επιτεύγματα, ενώ οι περισσότεροι άνθρωποι, συχνά, αγνοούν τη θρησκευτική πίστη που ενέπνευσε το έργο τους ). Ο αθεϊστής Dawkins δηλώνει πως είναι απίθανο ο κόσμος να δημιουργήθηκε από τον Θεό αλλά είναι πιθανό η ζωή στον πλανήτη μας να σχεδιάστηκε από εξωγήινους!